Hoe gaat een school rond Moederdag om met gescheiden ouders? Maken kinderen twee knutselwerkjes, of juist geen? Sommige scholen schaffen Moeder- en Vaderdag zelfs af.
Door / Mirjam Remie
Aan wie zal ze haar mooiste knutselwerkje geven? Daaraan twijfelt Renske, nu 8, soms met Moederdag. „Dan heb ik op school twee cadeautjes gemaakt en dan is er eentje helemaal af en dan vraag ik me af: zal ik die aan mijn echte moeder geven of aan mijn andere moeder?”
Zondag is het Moederdag. Voor kinderen met gescheiden ouders – gemiddeld zijn dat er zes in een klas van dertig kinderen – kan dat op school een moeilijke aangelegenheid zijn. Net als Vaderdag, Kerst, het schoolreisje en de schoolmusical. Want knutsel je ook iets voor de nieuwe vriendin van je vader? Mag je stiefmoeder het schoolreisje begeleiden? En zitten je ouders tijdens de musical wel naast elkaar?
De ouders van Simone Bloemers (23) scheidden toen ze negen was. De nieuwe vriend van haar moeder werd voor haar een vaderfiguur. Maar voor Vaderdag mocht ze op school maar één cadeautje maken. „Dat vond ik vervelend, ik moest kiezen.” Een andere vervelende situatie ontstond bij de diploma-uitreiking op de middelbare school. „Iedereen mocht maar drie mensen uitnodigen, anders werd het te vol. Dat werden sowieso mijn moeder en mijn zusje. En tussen mijn vader en stiefvader moest ik kiezen. Ik kwam in tweestrijd.”
Volwassenen hebben „helemaal niet door” hoe moeilijk dat soort momenten voor kinderen kunnen zijn, denkt Bloemers. Haar ouders waren met hun eigen verdriet bezig, háár verdriet merkten de meeste leraren niet op. „Ik ben best goed in het verbergen daarvan, als een soort masker.” Ze vond het fijn dat ze op school even kon schakelen, dat het daar niet zo onprettig was als thuis – maar de realiteit drong soms toch binnen. „Bijvoorbeeld als ik klasgenoten met hun ouders zag lachen. Dan dacht ik: waarom kunnen mijn ouders dat niet?”
Femke Goedendorp, leerkracht van groep 1 en 2 op basisschool De Opstap in IJsselstein, neemt leerlingen met een bijzondere gezinssituatie voor Moederdag altijd even apart. „Dan vraag ik: hoe zullen we dit doen? Wil je iets maken voor allebei je moeders, voor niemand, of, als een moeder is overleden, maak je iets voor op het graf?”
Gemis kan op allerlei momenten opkomen bij kinderen, ziet ze. Rond Moederdag. In een kringgesprek, wanneer een kind vertelt dat papa naar de Efteling is geweest met zijn nieuwe gezin – zonder het kind. Op sportdag, als papa niet ziet dat zijn kind een medaille wint. Voor de avondvierdaagse, als een docent aan de klas vraagt of ‘papa en mama’ willen meelopen. Of bij iets simpels als een tekening maken. „Dan zie je een kind denken: aan wie zal ik die geven?”
Natuurlijk verschillen thuissituaties sterk. „Maar soms vraag ik me af of ouders zich wel realiseren wat een scheiding doet”, zegt Goedendorp. Tijdens een kringgesprek ging het eens over ‘missen’, nadat een kind overstuur verteld had dat oma was overleden. Een ander begon over zijn goudvis. En iemand met gescheiden ouders zei: als ik bij papa ben mis ik mama, en andersom. „Het was een emotioneel moment. Daarna hebben we tekeningen gemaakt voor mensen die ze misten. Sommige kinderen moesten even huilen. De volgende dag kwam er een moeder naar me toe en zei: huilen, dat is toch niet de bedoeling?”
Mede door haar eigen situatie – haar dochter is ook een kind van gescheiden ouders – heeft Goedendorp een antenne ontwikkeld voor dit soort gevoelens bij kinderen. Maar dat geldt lang niet voor alle docenten, weet Pieter Stoop. Hij is docent en oprichter van Stichting Expertisebureau Kind School Scheiding, dat onder meer trainingen geeft aan docenten „Er zijn legio leerkrachten die er niet goed mee kunnen omgaan, die een scheiding in het privédomein vinden horen”, zegt hij. Op een normale dinsdag met taal, rekenen en buiten spelen is dat misschien niet erg. „Maar er zijn ook veel momenten in het schooljaar waarop je er niet omheen kunt dat een kind niet uit een vader-moeder-broertje-zusje-omgeving komt”, zegt hij. „Moederdag is daar een enorme exponent van.”
Dat niet alle scholen stilstaan bij de impact van een scheiding, was voor Stoop een belangrijke reden zijn expertisecentrum op te richten, met zijn (tweede) vrouw, familierechtadvocaat. Hij merkte dat door een uitbarsting van een leerling uit groep 8. „Hij zei tegen me: ‘mijn vader is mijn echte vader niet, en daar weet jij niets van’. Dat was in de kleuterklas gebeurd en in de overdracht was die informatie verloren gegaan.” Ook maakte hij mee dat hij zich na een ouderavond pas realiseerde dat hij niet de vader, maar de nieuwe vriend van de moeder voor zich had gehad.
Voor een kind is het belangrijk dat de leerkracht wéét van zijn situatie, zegt Stoop. „Er zijn docenten die zeggen: op school hoeft een kind juist even niet met de scheiding bezig te zijn. Dat kan inderdaad heel prettig zijn. Maar hoe erg is het als een kind voor Vaderdag braaf een afwasborstel in elkaar zit te knutselen terwijl hij zijn vader niet eens ziet?” Kinderen willen niets liever dan erkenning, zegt hij. „Het kan enorm bevrijdend zijn gewoon te vragen: ga je dit weekend naar papa of mama? In plaats van eromheen te babbelen.”
Er zijn ook scholen die Moeder- en Vaderdag anders aanpakken nu steeds meer kinderen opgroeien in een niet-traditioneel gezin. Zo heeft basisschool De Egelantier in Almere de dagen sinds een paar jaar vervangen door één ik-vind-je-lief-dag in april of mei, waarop kinderen twee knutselwerkjes maken en zelf verzinnen aan wie ze die geven. „Oma’s en opa’s krijgen ook cadeautjes en ook de oppas wordt wel verwend”, zegt directeur Gon Docter. Ook basisschool Het Atelier in Zwolle doet niet meer aan Moeder- en Vaderdag. „Wij hebben ervoor gekozen op Valentijnsdag stil te staan bij iedereen van wie je houdt”, zegt directeur Sanne Roescher. „Dan knutselen de kinderen allemaal een of meerdere cadeautjes.”
Dat scholen Moeder- en Vaderdag afschaffen, wordt hun niet altijd in dank afgenomen. Zo leidde de beslissing van twee Brusselse basisscholen om Moederdag af te schaffen vorig jaar tot veel ophef bij ouders. Basisschool De Zeester op Vlieland wilde in 2004 al van Moederdag af, maar draaide die beslissing een jaar later terug vanwege de kritiek.
Maar of je nou een Moederdagcadeautje knutselt of niet – echtscheidingsproblemen komen hoe dan ook de klas binnen, zegt Stoop. „Alleen al doordat kinderen die last hebben van een scheiding, gemiddeld één niveau lager uitstromen.” Er kunnen concentratie- of agressieproblemen spelen. Sommigen vergeten hun gymspullen door de chaos van het heen en weer verhuizen, anderen komen te laat omdat ze voor hun broertje of zusje moeten zorgen. Weer anderen doen juist overdreven hun best voor goede cijfers.
En zelfs al verloopt een scheiding vreedzaam, zegt Stoop, dan nog heeft het grote impact op een kind. Dat illustreert het verhaal dat een jongen van 11 aan zijn collega vertelde. „Maandag en dinsdag, zei die jongen, woon ik bij papa. Donderdag, vrijdag en in het weekend woon ik bij mama. En woensdag woon ik nergens.” Nergens? „Dat was zijn wisseldag. Dan stond zijn tas met al zijn spullen onder de kapstok op school. Dus woonde hij nergens – zo voelde dat voor hem.”
Bron: NRC – Waarom sommige basisscholen niet meer aan Moederdag doen
EKSS handelt en denkt vanuit de driehoek kind|school|scheiding. Vanuit alle drie de domeinen werken we met professionele trainers die de disciplines kennen vanuit de praktijk. Een kindercoach, een leraar en een juriste die naast hun werkzaamheden voor EKSS ook nog met twee voeten in de praktijk staan. Marleen heeft een bloeiende praktijk waarin ze heel veel kinderen begeleidt die vastlopen in de scheiding van hun ouders. Pieter staat al meer dan 35 jaar (gedeeltelijk) voor de klas en kent de basisschool en het onderwijs van binnenuit. Denise heeft ook een heel bloeiende praktijk als familierechtadvocaat, al zal ze die term niet gauw gebruiken.
Alle drie de trainers hechten aan hun eigen werkomgeving en willen ook die voeling met de praktijk houden.
Begrip… begrip van de materie en begrip voor het kind! Wij pleiten voor kennis over dit onderwerp waarbij een aantal begrippen centraal zullen staan. Vanuit kennis en begrip van wat er bij kinderen gebeurt zal er begrip ontstaan voor hoe het kind reageert en welke veranderingen er eventueel in zijn/haar gedrag kunnen optreden. Kinderen kunnen heel extravert reageren maar ook juist in zichzelf terugkruipen. Waar sommige kinderen ineens achterblijven in hun schoolprestaties, zullen andere kinderen juist proberen extra te presteren.
In beide gevallen is er behoefte aan zorg en begeleiding. Die begeleiding kan extern plaatsvinden door bijvoorbeeld hulpverleners of kindercoaches. Maar in onze optiek dient de eerste begeleiding plaats te vinden op de plek die (na thuis) het meest vertrouwd is in deze situatie, en dat is school!
Stichting EKSS wil door het ontwikkelen en ondersteunen van diverse activiteiten het leed van kinderen in een (echt)scheidingssituatie terugdringen.
De Stichting richt zich primair op het basisonderwijs als omgeving voor kinderen die -na thuis- het meest veilig en vertrouwd is. Door voorlichting, de overdracht van kennis en vaardigheden en het uitdragen van de belangrijke taak die het (basis)onderwijs heeft:
Zal een kind in deze situatie zich op school gehoord en erkend voelen; door het bespreekbaar maken en het vastleggen van goede afspraken tussen kind, school en ouders zal het kind grip krijgen op zijn eigen rol en situatie.
Zullen de onderwijsprofessionals die werkzaam zijn op school op de juiste manier kunnen acteren richting kinderen, de ouders en elkaar. Hierdoor zullen zij zich minder handelingsverlegen voelen en zal school een serieuzere gesprekspartner zijn voor ouders en externen.
Zal het taboe rondom dit onderwerp in eerste instantie op school sterk verminderen waarna er zelfs een maatschappelijk effect valt te verwachten.
In 2017 start Stichting EKSS met driedaagse trainingen om op zoveel mogelijk basisscholen een ScheidingsExpert op te leiden die de voortrekker binnen zijn eigen organisatie zal zijn om visie en beleid vast te leggen.